ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ: ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਖੇਡ

ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲੰਮਾ ਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਹੈ, ਜੋ 1947 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਵਿਭਾਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈਆਂ ਚਾਰ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ (1947-48, 1965, 1971, ਤੇ 1999) ਤੇ 2025 ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਸੰਘਰਸ਼, ਖਾਸ ਕਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦੇ ਤੇ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਟਿਲ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਨੇ। ਇਹ ਲੇਖ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ, 2025 ਦੀ ਨਵੀਂ ਉਠਾਪਟਕ, ਤੇ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਜੰਗਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਸੀ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਲੜੀਆਂ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਸਾਰ

ਵਿਭਾਜਨ ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ (1947-48)

1947 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਵਿਭਾਜਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੋ ਨਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਭਾਜਨ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਵੱਡੇ ਝਗੜੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਵੱਡੀ ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, ਕਬਾਇਲੀ ਲਸ਼ਕਰਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ ਤੇ 1948 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ (UN) ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਜੰਗਬੰਦੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ: ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਾਲਾ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਾਲਾ ਆਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ।

ਦੂਜੀ ਜੰਗ (1965)

1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ “ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਜਿਬਰਾਲਟਰ” ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ, ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੇਣਗੇ। ਪਰ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਨਾਕਾਮ ਰਹੀ, ਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਜੰਗ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੱਕ ਅੱਪੜ ਗਈ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੀ ਮਧਿਅਤਾ ਨਾਲ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਸਮਝੌਤੇ (1966) ਨਾਲ ਜੰਗ ਖਤਮ ਹੋਈ, ਪਰ ਕੋਈ ਸਥਾਈ ਹੱਲ ਨਾ ਨਿਕਲਿਆ।

ਤੀਜੀ ਜੰਗ (1971)

1971 ਦੀ ਜੰਗ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਸੀ, ਜੋ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼) ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਜੁਲਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ (ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ) ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ 13 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਜੰਗ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ (1999)

1999 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕਾਰਗਿਲ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਜੰਗ ਸੀਮਤ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤ ਨੇ “ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਵਿਜੇ” ਰਾਹੀਂ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਬਾਅ, ਖਾਸ ਕਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦਬਾਅ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਜੰਗ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਖਤਮ ਕਰਵਾਇਆ।

2025 ਦੀ ਜੰਗ: ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ

2025 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸ਼ਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ, ਜਦੋਂ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 ਨੂੰ ਪਹਿਲਗਾਮ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 26 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੈਲਾਨੀ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਲਾਇਆ, ਜਦਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ 6-7 ਮਈ 2025 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ “ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ” ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਤੇ ਮੁਰੀਦਕੇ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਤੇ ਸਟੀਕ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ। ਮੈਕਸਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੱਡਾ ਮਾਰਕਜ਼ ਸੁਭਾਨਅੱਲ੍ਹਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਕਰਨਲ ਸੋਫੀਆ ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਨੇ 7 ਮਈ 2025 ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਬ੍ਰੀਫਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ 8 ਮਈ 2025 ਨੂੰ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਜੋਂ ਜੰਮੂ, ਪਠਾਨਕੋਟ, ਤੇ ਉਧਮਪੁਰ ਦੇ ਫੌਜੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਤੇ ਮਿਸਾਈਲਾਂ ਤੇ ਡਰੋਨ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦੋ ਜੇਐਫ-17 ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ ਵੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ-ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨੀਲਮ-ਝੇਲਮ ਜਲ-ਵਿਦਿਅਤ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਵਿਕਰਮ ਮਿਸਰੀ ਨੇ 8 ਮਈ 2025 ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ “ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਘੜਤ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਪਟਾਕਿਆਂ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ-ਕਾਲਜ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਆਈਪੀਐਲ 2025 ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਚ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ।

ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ

ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ:

1. ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦਾ: ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਵੰਡ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਝਗੜੇ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਪੂਰੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਜਤਾਉਂਦੇ ਨੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਹੈ। 2025 ਦੀ ਜੰਗ ਵੀ ਇਸੇ ਮੁੱਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ।
2. ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ: ਵਿਭਾਜਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਧਾਰਮਿਕ ਵੰਡ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਅਣਬਣ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਜੰਗਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ।
3. ਅੱਤਵਾਦ: ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ, ਜਿਵੇਂ ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਮਲੇ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੰਬੰਧ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। 2025 ਦਾ ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲਾ ਇਸੇ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ।
4. ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ: ਅਮਰੀਕਾ, ਚੀਨ, ਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ (ਪਹਿਲਾਂ) ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਫੌਜੀ ਮਦਦ ਨੇ ਜੰਗਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੇਚੀਦਾ ਕੀਤਾ।

ਕੀ ਇਹ ਜੰਗਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਸਨ?

ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ: ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ।

ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ

ਵਿਭਾਜਨ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਵੰਡ (ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ) ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖਾਈਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ। 1947 ਵਿੱਚ, ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ, ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਅਜਿਹੀ ਵੰਡ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਅਣਡਿੱਠ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਲਏ। 1965 ਤੇ 1999 ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਸੀਮਤ ਸੀ, ਤੇ ਇਹ ਜੰਗਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਫੌਜੀ ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸਨ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ, ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਫਾਇਦੇ ਵੀ ਸਨ। 2025 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਗੁੱਸਾ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵਧਿਆ।

ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ, ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ “ਦੁਸ਼ਮਣ” ਵਜੋਂ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ “ਜਾਬਰ” ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 2025 ਵਿੱਚ ਵੀ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਖਬਰਾਂ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਫਰਤ ਵਧੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਅਜੇ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਲੋਕ ਸੱਚਮੁੱਚ ਜੰਗ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।

ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ

ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਜੰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਿਕ, ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਫਾਇਦਿਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ। ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਫਾਇਦੇ ਇਹ ਸਨ:

1. ਸਿਆਸੀ ਫਾਇਦਾ: ਜੰਗਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਤੋਂ ਧਿਆਨ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ, 1965 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਯੂਬ ਖਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। 2025 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ ਨਾਲ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਰੁਖ ਦਿਖਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
2. ਫੌਜੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਫਾਇਦਾ: ਜੰਗਾਂ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। 2025 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਟੀਕ ਹਵਾਈ ਹਮਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ, ਅਮਰੀਕਾ, ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ, ਤੇ ਚੀਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨੇ ਅਰਥਚਾਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
3. ਖੇਤਰੀ ਦਬਦਬਾ: ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਦੋਵੇਂ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਖੇਤਰੀ ਮਹਾਂਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 2025 ਦੇ Operation Sindoor ਨੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ

ਅਮਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ

ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਅਮਨ ਚਾਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਭਾਸ਼ਾਈ, ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਂਝ ਨੇ ਅਮਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 2003 ਦੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਜਾਂ ਅਮਨ ਬੱਸ ਸੇਵਾ। 2025 ਵਿੱਚ, ਨੇਪਾਲ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅਮਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੇਪਾਲੀ ਨਾਗਰਿਕ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਸਿਆਸੀ ਇੱਛਾਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਕਮੀ ਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੇ ਅਮਨ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਈ।

ਸਿੱਟਾ

ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰ 1947 ਤੇ 1971 ਵਿੱਚ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੰਗਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਫਾਇਦਿਆਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸਨ। 2025 ਦੀ ਜੰਗ, ਜੋ ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਦੀ ਅੱਗ ਭੜਕਾਈ। ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਫਰਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ। ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਹਾਂ ਨੇ ਅਮਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਪੈਣਗੀਆਂ।